stanford hapishanesi deneyi

eline güç geçen vasıfısız insanların uğradığı değişimi anlatan mükemmel deney. (bkz: das experiment) (bkz: the experiment)

bu deney insanların gücü elde ettiğinde nasıl değiştiklerini vurgulayan önemli bir deney ve aslında bir çok şikayet ettiğimiz durumunda bu deneyle alakalı olduğunu bulabiliyoruz

doğru başlık için; (bkz: stanford prison experiment) ilgimi çekmişliği olan bir deney. hala ilgi duyarım.

bu deney insanların esarete tepkilerini amacıyla, hapishane çalışanları ve mahkumların bu duruma olan davranışsal tepkilerini gözlemleyen psikolojik bir çalışmaydı. proje, 1971 yılında stanford üniversitesi’nde psikolog olan philip zimbardo önderliğindeki bir grup araştırmacı tarafından yürütülmüştür. üniversiteli öğrencilerden oluşan gönüllülerin bir kısmı gardiyan, bir kısmı da mahkum rolüne bürünerek üniversitenin bodrum katındaki sahte hapishanede yaşamışlardır. mahkumlar ve gardiyanlar hızla rollerine adapte olmuşlar, psikolojik olarak tehlikeli fikirler üretmeye ve zararlı eylemlerde bulunmaya başlamışlardır. gardiyanların üçte biri sadistçe davranış eğilimleri içerisinde bulunmaya başlamışken, bir çok mahkum duygusal olarak travma geçirmiş ve iki mahkum deneyin henüz başlarında çalışma ortamından alınmıştır. sonunda zimbardo, deneklerdeki anti sosyal davranışların giderek artırdığını görerek paniklemiş ve erken denilebilecek bir sürede tüm deneyi sonlandırmıştır.

filmi bile vardır (bkz: the stanford prison experiment)

çok afedersiniz ama maalesef kullanmak zorundayım bu olay için bu cümleyi, çok güzel oluyor çünkü. (bkz: şopara yetki vermişler önce babasını sikmiş)

bu deney sonucunda toplumun insanlara biçtiği rolü nasıl sahiplendiği ve rolün etkisinden çıkmadan kontrolsüz bir şekilde yerine getirdiğini göstermiştir. bu konu hakkında dostoyevski'nin bu sözü çok açıklayıcı olmuştur; "dünyanın en gereksiz işe yaramaz adamını alın, bir gişe memuru yapın. kendini önemli biri zannedip hemen sizi aşağı görecektir."

bununla ilgili bir film vardı, alman yapımı olması lazım. adını hatırlamıyorum. "erken denecek sürede deneyi bitirmiş olması (!)" değil de sonrasında o kişilere neler oldu onu merak ediyorum. nasıl bir tedavi süreci işledi, kendileri neler dedi. ne oldu onlara ?

hemen bu konu ile ilgili araştırma yapmaya başlıyorum. daha sonra editleyeceğim.. ilginç geldi.. uykusuzluk deneyi nden sonra ilgimi çejmeyi başaran bir deney..

psikoloji'nin ağır deneylerinden biridir. yalnızca 6 gün sürdülebilmiştir. filmini yaklaşık 3 yıl önce izlemiştim, etkileyici ve bazı sahneleri gerçekten rahatsız ediciydi. hatta sonlarına doğru artık bakamamıştık, sınıftan çıkıp gidenler olmuştu. yani 3 kuruşa sağlam bedel ödemiş maalesef denekler. buna benzer bi deney daha vardı ondan da çok etkilemiştim ama adını hatırlayamadım şu an komuta bağlı elektrik vermeyle ilgili en az bunun kadar vahim sonuçlar doğuran bi deneydi. yine bu deneyde de işler çığırından çıkınca 6. günün sonunda zimbardo deneyi bitirmek zorunda kalmıştır. hatta sevgilisi de canileştiğini iddia ederek bu deney yüzünden terketmiştir kendisini. yani en az denekler kadar kendisinin de psikolojisi bozulmuştur :) --- spoiler --- filmden hatırladığım kadarıyla film sonunda mahkum ve gardiyanlar şakalar yapıp laf atıyorlardı birbirlerine yani atlatmış gibi görünüyorlardı sadece başroldeki asi mahkumu oynayan çocuğun uzun süre kimseyle görüşmek istemediği kalmış aklımda. zaten deney esnasında olaylara en çok tepki gösteren oydu. --- spoiler ---

1971 yılında philip zimbardo isimli bir sosyal psikolog, insanların sosyal rollere nasıl tepki verdiğine dair bir deney yapma kararı almış. stanford üniversitesi'nin psikoloji departmanı'nın bodrumunda kurulan sahte bir hapishanede 2 hafta sürecek bir deneyde 24 üniversite ögrecisini kullanmış ve öğrencilere sadece günde 85 dolar alacaklarını söyledi hepsi rolleri duymadan kabul etmiş. mahkum olanlara gardiyanları dinlemeleri emirleri yerine getirmelerini; gardiyanlara ise sözlerini dinletebilmek için sert olmaları talimatını verdmiş lakin şiddet uygulanmayacagını belirtmiş. mahkum rolünde olacakları tıpkı gerçeğine uygun bir şekilde evlerinden kelepçeleyerek karakola getirmişler. soygun suçundan cezaları kesilip sahte hapishaneye atıp mahkum kıyafetleri giydirilmiş. her hücreye 3 mahkum yerleştirmiş ve gardiyanlar 8 saatlik vardiyalarla çalışmışlar. birinci gün sorunsuz ama 2. gün bir hücredeki denekler yatakları devirip kıyafetlerini çıkarıp gardiyanları dinlemediler isyan başlattılar. sıradan üni öğrencileri bir kaç gün içinde sadist gardiyanlar ve korkak mahkumlara dönüştüler. 36 saat sonunda bir mahkum delice hareketler sergilemeye başlayınca (çığlık atma, küfretme, öfke nöbetleri geçirme) onu serbest bırakmışlar.. deneyin başlamasından 6 gün sonra bütün denekler bunun bir deney olduğunu bildiği halde öyle bir psikolojik travma geçirdiler deney sonlandırılmak zorunda kalınmış. gardiyanlar bunun bir rol olduğunu bildiği halde şiddetli baskılar uyguladılar. normal hayatta kendileri ile aynı düzeyde olduklarını bildikleri gardiyanların bu baskılarına tahammül etmeyen mahkumlar zaman geçtikçe uysal ve korkak davranmaya başlamışlar. deney sahibi zimbardo kendisi de bu deneyden etkilenmiş. çünkü kendisi de bu deneyin içinde hapishane müdürünü oynamıştır. tamamen rol yapması gereken gardiyanların rol yapması gereken mahkumlara yaptığı işkenceye izin vermiştir. bu deney insanların toplumun verdiği rolleri farkında olmadan nasıl içselleştirdiğini ve rolleri yerine getirdiğini gözler önüne sermiştir. bir çok tartışma konusu olmuş bu deney baya ünlenmiş hatta hakkında filimler bile çekilmiştir. o filmlere ulaşırsam editleyip link bırakırım..

Bu deney verilen rollerin üstümüze nasıl yapıştığı ve bir şeye sürekli maruz kaldıkça maruz kalınan şeylerin nasıl üstümüze yapıştığını göstermektedir.

Deney 1971 yılında Philip Zimbardo tarafından yapılıyor. Normalde 2 hafta sürecek olan bu deney katılımcıların kontrolden çıkmasıyla 6. günde sonlanıyor. Şöyle ki Zimbardo Stanford Üniversitesinin bodrum katına bir hapishane kuruyor. Buraya yapacağı deney için random olarak 24 öğrenci seçiyor. Seçtiği öğrencileri de yine random bir şekilde kimisini garidyan kimisini de suçlu olarak bu hapishaneye yerleştiriyor. Gardiyanların tabi ki kurallara uymadıkları zaman suçlulara ceza verme yetkileri var tıpkı gerçek hapishanede olduğu gibi. Başta güzel başlayan bu deney birkaç gün sonra öyle bir hal alıyor ki gardiyanlar sadistik hareketler göstermeye başlıyor ve aslında gerçekten 'suçlu olmayan suçlulara' çeşitli eziyetler etmeye ve cezalar vermeye başlıyor. Tabii ki bu eziyetler ve cezalar sonucunda suçlularda da kalıcı psikolojik rahatsızlık ortaya çıkıyor. Suçlular sınır krizleri, öfke nöbetleri geçirmeye başlıyor. Tabii ki asla etik olmayan bu deney 6. gün sonlanıyor. Deneyin (bkz: Das Experiment) isminde filmini de çekiyorlar. Film tabi ki biraz farklı ama genel olarak aynı şeyler anlatılmış. Olayı daha iyi anlamak için izlenebilir.

2015 çıkışlı, yönetmen koltuğunda kyle patrick alvarezın oturduğu film oluyormuş kendisi. buradaki entrylere göz atmam sonucu sırf meraktan açtım aslında filmi de. ama gidişatlı güzel gibi duruyor. belki bitince editlerim şu köşeye. ayrıca maze runner filminden tanıdığım ki hong lee bebeğim de buradaymış. Gülüşüne kurban yavrumun ya.

Burada olay çok güzel anlatılmış; .

sosyal psikolojinin en önemli en göz açan deneylerinden biridir. birçok filme konu olmuştur aynı zamanda zimbardo deneyi de denmektedir. buradaki asıl amaç insanların içinde bulunduğu sosyal rollere nasıl tepki verdiği ve ne denli itaat edip ne derecede uygulayabileceğini ölçmektir. burada seçilen roller mahkum ve gardiyandır. emir veren ve alınan emri uygulayan gibi de düşünülebilir. 1971 yılında philip zimbardo isimli bir sosyal psikolog stanford üniversitesi'nin psikoloji departmanı'nın bodrumunda kurulan sahte bir hapishanede 2 hafta sürecek bir deneyde 24 üniversite ögrencisini kullanmıştır ve öğrencilere sadece günde 85 dolar alacaklarını söylemiştir. öğrenciler hangi rolü alacaklarını bilmeden deneyi kabul etmişlerdir. zimbardo yarattığı bu hapishanenin müdürü rolünü kendisine uygun görmüştür. 14 gün yapılması planlanan deney sadece 6 gün sürebilmiştir. mahkumlar ve gardiyanlar çok çabuk bir şekilde rollerine adapte olmuşlardır. deney öngörülen sınırların dışına çıkıp tehlikeli ve psikolojik olarak hasar veren bir duruma gelmiştir. mahkûmlar duygusal olarak travma geçirirken gardiyanların üçte biri gerçek sadistik eğilim sergilemekten yargılanmıştır. mahkûmların ikisi daha deneyin başında çıkarılmak zorunda kalmıştır. kendisi dahil herkesin rolüne iyice kaptırdığından emin olduktan sonra zimbardo altıncı günün sonunda deneyi bitirmek zorunda kalmıştır. bu deney insanların toplumun verdiği rolleri farkında olmadan nasıl içselleştirdiğini ve rolleri yerine getirdiğini gözler önüne sermiştir. bir çok tartışma konusu olmuş bu deney baya ünlenmiş hatta hakkında flimler bile çekilmiştir. (bkz: the experiment) (bkz: das experiment)

Henri Tajfel'in sosyal kimlik kuramına benzer (#4338013). Sosyal statü, ırk, sağlık vb. yönlerden birbirine denekler birbirine benzese de farklı gruplara (gardiyan/mahkum) mensup oldukları için ayrımcılığa, ötekileştirmeye meyilli oldular. Bu deneyin öbür deneyden farkı güçtür. Burada gardiyanlar, mahkumlar üzerinde belli bir güce sahiptir. Güç zehirlenmesi yüzünden gardiyanlar insanlıktan çıkmıştır. Sosyal kimlik kuramı ile bu deneyin harmanlanmış hali de şöyle olur: Mahkumların yarısı farklı bir ırka mensup olsalar mesela gardiyanlarla aynı ırka mensup olan mahkumlar diğerlerine kıyasla iyi muamele görür.